W dostępie sekwencyjnym możliwe są następujące operacje: odczyt kolejnego rekordu, dopisanie rekordu na końcu pliku, przesunięcie wskaźnika bieżącej pozycji (bieżącego rekordu) na początek, ewentualnie przesuwanie wskaźnika o podaną liczbę jednostek w przód, czy w tył. Identyfikacja rekordu dla wykonywanej operacji wynika zatem z historii wcześniejszych operacji dostępu.
W przypadku dostępu bezpośredniego (określanego również jako swobodny) możliwe jest wskazanie dowolnego rekordu (lub innego fragmentu pliku), na którym ma zostać wykonana operacja dostępu. Rekord wskazywany jest poprzez podanie numeru lub przesunięcia względem początku pliku. Pliki o dostępie bezpośrednim są szczególnie użyteczne w przetwarzaniu informacji w dużych zbiorach danych (np. w bazach danych).
Dostęp indeksowy umożliwia identyfikowanie rekordów za pomocą kluczy indeksowych. Takie podejścia mają najczęściej na celu przyspieszenie wyszukiwania informacji na podstawie klucza. W praktyce stosowane są raczej w systemach zarządzania bazami danych, niż bezpośrednio w systemie operacyjnym. Pliki indeksowe przyjmują często postać skomplikowanych struktur typu B-drzewo lub B+-drzewo, czy tablice haszowe.
Przykład obrazuje zasadę dostępu indeksowego. Plik indeksowy jest zorganizowany w taki sposób, żeby przyspieszyć wyszukiwanie klucza, np. przez odpowiednie posortowanie lub zbudowanie struktury drzewiastej. Z kluczem związana jest informacja o lokalizacji rekordu w pliku stowarzyszonym, czyli właściwym pliku z danymi.
Sam dostęp polega na znalezieniu na podstawie klucza w pliku indeksowym informacji o lokalizacji rekordu, a następnie wykorzystaniu tej informacji w uzyskaniu dostępu do właściwego rekordu w pliku stowarzyszonym.