Dobre uporządkowanie
Przypomnijmy, że zbiorem
dobrze uporządkowanym nazywamy zbiór częściowo uporządkowany, w którym każdy niepusty podzbiór ma element najmniejszy. Wynika stąd, że również w całym zbiorze musi istnieć element najmniejszy, o ile tylko zbiór jest niepusty.
Przykład 2.1.
Przykładem zbioru dobrze uporządkowanego jest zbiór N uporządkowany, przez ⊂. Zasada minimum, wykład 7 "Konstrukcja von Neumanna liczb naturalnych, twierdzenie o indukcji, zasady minimum, maksimum, definiowanie przez indukcje", Twierdzenie 5.2 mówi, że w każdym podzbiorze N istnieje element najmniejszy, a więc, że ten porządek jest dobry.
Ćwiczenie 2.2
Udowodnij, że każdy dobry porządek jest porządkiem liniowym.
Zbiory dobrze uporządkowane mają bardzo specyficzną strukturę. Jedną z własności jest istnienie następników dla prawie wszystkich elementów.
Definicja 2.3.
W zbiorze uporządkowanym (X,≤) element y nazywamy następnikiem elementu x, jeśli x≤y, x≠y oraz każdy element silnie większy od x jest nie mniejszy od y (czyli (x≤z∧x≠z)⇒y≤z).
Ćwiczenie 2.4
Podaj przykład zbioru uporządkowanego, w którym żaden element nie ma następnika.
Twierdzenie 2.5.
W zbiorze dobrze uporządkowanym każdy element, który nie jest elementem największym, ma następnik.
Dowód
Niech (X,≤) będzie zbiorem dobrze uporządkowanym. Niech x będzie dowolnym elementem zbioru X, który nie jest elementem największym. Zdefiniujmy zbiór A następująco:
A={y∈X:x<y}.
Zbiór A jest niepusty, gdyż x nie jest elementem największym. Ponieważ X jest dobrze uporządkowany, to w zbiorze A istnieje element najmniejszy, nazwijmy go y. Pokażemy, że jest następnikiem x. Ponieważ y∈A, to x<y. Weźmy dowolny element z∈X, który jest silnie większy od x. Wtedy z musi należeć do A, a więc ponieważ y jest najmniejszy w A, to y≤z. Wobec tego y jest następnikiem elementu x.
Definicja 2.6.
Element zbioru dobrze uporządkowanego nazywamy elementem granicznym, jeśli nie jest następnikiem, żadnego elementu.
Ćwiczenie 2.7
Podaj przykład zbioru uporządkowanego liniowo, w którym każdy element ma następnik, a zbiór nie jest dobrze uporządkowany. Czy zbiór tak uporządkowany może mieć element najmniejszy?
Pokażemy teraz, że każdy zbiór (X,≤) dobrze uporządkowany jest podobny do pewnej rodziny zbiorów uporządkowanych przez inkluzję.
Definicja 2.8.
Niech (X,≤) będzie zbiorem uporządkowanym. Zbiór A⊂X nazywamy przedziałem początkowym (X,≤) jeśli
∀x∈A∀y∈X(y≤x⇒y∈A).
Czyli A jest przedziałem początkowym, jeśli wraz z każdym swoim elementem zawiera także wszystkie elementy zbioru X, które są od niego mniejsze. Będziemy używać następujących oznaczeń, dla x0∈X niech:
O(x0)={x∈X:x<x0}
oraz:
¯O(x0)={x∈X:x≤x0}.
Zbiór ¯O(x0) będziemy nazywać domkniętym przedziałem początkowym.
Twierdzenie 2.9.
Jeśli (X,≤) będzie zbiorem dobrze uporządkowanym. Wtedy każdy jego przedział początkowy, różny od X, jest postaci {x∈X:x<x0}, dla pewnego elementu x0∈X (czyli każdy przedział początkowy jest postaci O(x0)).
Dowód
Niech A będzie przedziałem początkowym X różnym od X. Wtedy zbiór X∖A jest niepusty i jest podzbiorem X, więc posiada element najmniejszy, oznaczmy go przez x0. Pokażemy, że A=O(x0). Przypuśćmy, że istnieje element y∈X taki, że y∈A oraz x0≤y. Wtedy ponieważ A jest przedziałem początkowym, to x0 również musiałby być elementem A, co jest sprzeczne z tym, że x0∈X∖A. Wobec tego wszystkie elementy A są silnie mniejsze od x0. Przypuśćmy teraz, że istnieje element y∈X, który jest silnie mniejszy od x0 i nie należy do A. Wtedy y∈X∖A i ponieważ jest silnie mniejszy od x0, to dostajemy sprzeczność z faktem, że x0 jest najmniejszy w tym zbiorze. Wobec tego zbiór A składa się dokładnie z elementów silnie mniejszych od x0, co oznacza, że A=O(x0).
Ćwiczenie 2.10
Podaj przykład zbioru dobrze uporządkowanego X, w którym istnieje przedział początkowy różny od X, który nie jest postaci {x∈X:x≤x0} (uwaga! nierówność jest słaba).
Ćwiczenie 2.11
Udowodnij, że dla każdego dobrego porządku (X,≤) istnieje funkcja, która niepustym podzbiorom X przypisuje ich element najmniejszy. Funkcje tę nazywamy min.
W poniższym twierdzeniu przedstawiamy konstrukcję rodziny zbiorów uporządkowanej przez \displaystyle \subset podobnej do danego zbioru dobrze uporządkowanego.
Twierdzenie 2.12
Niech \displaystyle (X,\leq) będzie zbiorem dobrze uporządkowanym, a \displaystyle \mathcal{R} będzie zbiorem jego istotnych przedziałów początkowych. Wtedy \displaystyle (X,\leq) jest podobny do \displaystyle (\mathcal{R},\subseteq) .
Dowód
Zdefiniujmy funkcję \displaystyle f:X \rightarrow \mathcal{R} , tak aby \displaystyle f(x)=O(x) . Pokażemy, że ta funkcja ustala podobieństwo. Pokażemy po kolei, że jest suriekcją , iniekcją oraz że jest monotoniczna:
- Suriektywność funkcji \displaystyle f wynika z Twierdzenia 2.9 (patrz Twierdzenie 2.9).
- Weźmy dowolne \displaystyle x,y \in X takie, że \displaystyle x < y . Wtedy z definicji \displaystyle x \in O(y) oraz \displaystyle x\notin O(x) , a więc \displaystyle f(x)\neq f(y) .
- Weźmy dowolne \displaystyle x,y \in X takie, że \displaystyle x < y . Weźmy dowolny \displaystyle z\in f(x) .
Oznacza to, że \displaystyle z\in O(x) , a więc \displaystyle z < x . Wtedy również \displaystyle z < y , a więc \displaystyle z\in O(y)=f(y) . Wobec dowolności wyboru \displaystyle z otrzymujemy \displaystyle f(x) \subset f(z) , a więc funkcja \displaystyle f jest monotoniczna.
Zauważmy, że własność bycia dobrym porządkiem jest przenoszona przez podobieństwo porządków.
Ćwiczenie 2.13
Jeśli porządki \displaystyle (X,\leq_X) oraz \displaystyle (Y,\leq_Y) są podobne, to \displaystyle (X,\leq_X) jest dobry wtedy i tylko wtedy, gdy \displaystyle (Y,\leq_Y) jest dobry.
Ćwiczenie 2.14
Dla zbiorów uporządkowanych \displaystyle (X,\leq_X) , \displaystyle (Y,\leq_Y) porządek leksykograficzny \displaystyle \prec \subset X\times Y definiujemy tak, że:
\displaystyle (a,b) \prec (c,d) \Leftrightarrow (a\leq_X c) \vee (a=c \wedge b\leq_Y c),
Dla zbiorów \displaystyle \{0,1\},\mathbb{N}, \mathbb{Z}, \mathbb{R} uporządkowanych w naturalny sposób, sprawdź, czy następujące ich produkty są dobrze uporządkowane:
- \displaystyle \{0,1\} \times \mathbb{N} ,
- \displaystyle \mathbb{N} \times \mathbb{N} ,
- \displaystyle \mathbb{Z} \times \mathbb{N} ,
- \displaystyle \mathbb{N} \times \mathbb{Z} .
Ćwiczenie 2.15
Rozważmy dwa porządki \displaystyle \ll,\prec na zbiorze \displaystyle \mathbb{N} \times \mathbb{N} zdefiniowane w następujący sposób:
\displaystyle (a,b)\prec(c,d) \Leftrightarrow (a < c) \vee (a=c \wedge b\leq d)
\displaystyle (a,b)\ll (c,d) \Leftrightarrow (a=b=0) \vee (\neg(a=b=0) \wedge ((a < c) \vee (a=c \wedge d\leq b))).
Czy porządki te są podobne?
Ćwiczenie 2.16
Czy porządek leksykograficzny na zbiorze \displaystyle \{0,1\}^* jest dobrym porządkiem. (Zbiór \displaystyle \{0,1\}^* to zbiór wszystkich skończonych ciągów złożonych z 0 i 1. Porządek leksykograficzny na takim zbiorze definiujemy jako \displaystyle x\prec y , jeśli \displaystyle x jest prefiksem \displaystyle y lub jeśli na pierwszej współrzędnej, na której się różnią w \displaystyle x występuje 0, a w \displaystyle y występuje 1.)