Liczby wymierne

Liczby wymierne



Niech \( \displaystyle \mathbb{Z}^* = \mathbb{Z} \setminus \{\emptyset\} \). Określamy relację \( \displaystyle \sim \) na zbiorze \( \displaystyle \mathbb{Z} \times \mathbb{Z}^* \) następująco:

\( \displaystyle (a,b) \sim (c,d) \) wtw \( \displaystyle a \cdot d = c \cdot b. \)

Ćwiczenie 2.1

Relacja \( \displaystyle \sim \) jest równoważnością.


Definicja 2.2.

Niech \( \displaystyle \mathbb{Q} = \mathbb{Z} \times\mathbb{Z}^* / \sim. \)

OZNACZENIE: Będziemy tradycyjne oznaczać ułamek \( \displaystyle \frac{a}{b} \). Oznacza on zbiór \( \displaystyle [ (a,b) ]_{\sim} \).

Ćwiczenie 2.3

Dla jakich liczb wymiernych \( \displaystyle [(a,b)]_{\sim} \) mamy \( \displaystyle \bigcup\bigcup [(a,b)]_{\sim} = \mathbb{Z} \)?

Działania na ułamkach

Definiujemy stałe i standardowe działania na ułamkach.

  • Zero w liczbach wymiernych \( \displaystyle 0 \in \mathbb{Q} \) to \( \displaystyle [(0, 1) ]_{\sim} \).
  • Jedynka w liczbach wymiernych \( \displaystyle 1 \in \mathbb{Q} \) to ułamek \( \displaystyle [(1, 1) ]_{\sim} \).
  • \( \displaystyle - [ (a,b) ]_{\sim} = [(-a, b) ]_{\sim}. \)
  • Dodawanie \( \displaystyle [ (a,b) ]_{\sim} + [ (c,d) ]_{\sim} = [(ad +bc, bd) ]_{\sim} \).
  • Odejmowanie \( \displaystyle [ (a,b) ]_{\sim} - [ (c,d) ]_{\sim} = [(ad - bc, bd)]_{\sim} \).
  • Mnożenie \( \displaystyle [ (a,b) ]_{\sim} \cdot [ (c,d) ]_{\sim} = [(ac, bd) ]_{\sim} \).
  • Dzielenie, \( \displaystyle [ (a,b) ]_{\sim} : [ (c,d) ]_{\sim} = [(ad, bc) ]_{\sim} \) gdy \( \displaystyle [ (c,d) ]_{\sim} \neq [(0, d) ]_{\sim} \).

Tak jak poprzednio w przypadku liczb całkowitych będziemy starali się utożsamiać liczby całkowite z pewnymi ułamkami.

Proszę tak jak poprzednio o zwrócenie uwagi na kolizję oznaczeń. Jest to zamierzona kolizja oznaczeń, którą wprowadzamy z pełną świadomością. Po lewej stronie definicji (dodawania, mnożenia, odejmowania i liczby przeciwnej) używamy tych samych znaków działań co po stronie prawej. Pod koniec tej konstrukcji podamy naturalne włożenie (iniekcje wkładającą liczby całkowite w wymierne) takie, które zachowuje działania na liczbach. Upewni nas to, że stosowanie tych samych oznaczeń de facto nie grozi konfliktem.

Ćwiczenie 2.4

Pokazać, że działania na liczbach wymiernych są dobrze określone. To znaczy pokazać, że zbiory (klasy równoważności) będące wynikiem działań nie zależą od wyboru reprezentantów:


Porządek ułamków.

Definicja 2.5.

\( \displaystyle \frac{a}{b} \geq \frac{c}{d} \), gdy \( \displaystyle (a\cdot d - b \cdot c) \cdot b \cdot d \geq 0. \)

Ćwiczenie 2.6

Pokaż, że definicja porządku nie jest zależna od wyboru reprezentanta.


Ćwiczenie 2.7

Pokaż, że porządek liczb wymiernych spełnia postulaty porządku liniowego, to znaczy jest zwrotny, antysymetryczny, przechodni i spójny.


Do rozważań nad konstrukcją liczb rzeczywistych potrzebna nam będzie definicja wartości bezwzględnej

Definicja 2.8.

\( \displaystyle | x |\ = \left\{ \begin{array}{rll} x, & \text{ gdy } x\geq 0, \\ -x, & \text{ w przeciwnym przypadku}. \end{array}\right. \)

Ćwiczenie 2.9

Pokaż warunek trójkąta, czyli:

\( \displaystyle | x+y | \leq | x | + | y |. \)


Definicja 2.10.

Rozważmy teraz funkcje \( \displaystyle j:\mathbb{Z} arrow \mathbb{Q} \) identyfikującą liczby całkowite jako pewne specjalne liczby wymierne zadaną wzorem:

\( \displaystyle j(a) = [ (a,1)]_{\sim}. \)

Funkcja ta jest naturalnym włożeniem zbioru \( \displaystyle \mathbb{Z} \) w zbiór \( \displaystyle \mathbb{Q} \). Jest iniektywna, zgodna z działaniami i zachowująca stałe. Pokazanie tych własności będzie treścią następnego ćwiczenia.

Ćwiczenie 2.11

Pokaż własności włożenia \( \displaystyle j \):

  1. \( \displaystyle j(0) = 0 \),
  2. \( \displaystyle j(1)=1 \),
  3. \( \displaystyle j(a+b) = j(a)+j(b) \),
  4. \( \displaystyle j(a-b) = j(a)-j(b) \),
  5. \( \displaystyle j(a \cdot b) = j(a) \cdot j(b) \),
  6. jeżeli \( \displaystyle x \leq y \), to \( \displaystyle j(x) \leq j(y) \).


Dzięki włożeniu \( \displaystyle j \) będziemy utożsamiali liczbę całkowitą \( \displaystyle a \) z odpowiadającą jej liczbą wymierną \( \displaystyle j(a) = [ (a,1)]_{\sim} \).