Wyobraźmy sobie sytuację, w której postawiony jest słynny detektyw rozwiązujący trudną zagadkę kryminalną. Nie wie on dokładnie co miało miejsce, ma tylko różne strzępki informacji:
- do domu denatki nikt nie wchodził pomiędzy godziną 21:00, a 22:00,
- kochanek ofiary był widziany w operze, spektakl zakończył się o 20:15,
- o 20:50 zamordowana jeszcze żyła i rozmawiała przez telefon z matką,
- drzwi wejściowe były zamknięte na zasuwkę od wewnątrz,
- zgon nastąpił przed godziną 21:30,
- ...
Na podstawie takich częściowych wiadomości, korzystając z praw logiki, detektyw musi odnaleźć prawdę. Z jednej strony eliminuje on zdarzenia które na pewno nie mogły mieć miejsca, z drugiej strony, w oparciu o przyjęte fakty, znajduje nowe zależności. Na koniec pozostaje jedna dopuszczalna możliwość, która tłumaczy kto i jak zamordował.
W dobrze skonstruowanej powieści kryminalnej, każdy czytelnik czuje się jak uczestnik tego rozumowania i wraz z głównym bohaterem odkrywa kolejne fakty i dochodzi do konkluzji. A głównym narzędziem jest właśnie logika.
Przepisy drogowe
Kolejny przykład stosowania logiki, to przepisy drogowe. Określone są tam podstawowe pojęcia (pojazd, pieszy, droga, skrzyżowanie) i formułowane są zasady. Na przykład:
- Na skrzyżowaniu równorzędnym pierwszeństwo ma pojazd nadjeżdżający z prawej strony.
- Dziecko poniżej lat 12 nie może jechać na przednim siedzeniu, chyba że siedzi w foteliku z oparciem.
- Foteliki samochodowe z oparciem są dozwolone dla dzieci od 10 do 14 lat, ale nie lżejszych niż 30 kg.
Czy rozumiesz powyższe przepisy? Czy Twój bratanek, który ma 9 lat i waży 33 kg może jechać na przednim siedzeniu? Czy w każdej sytuacji, niezależnie od kształtu skrzyżowania równorzędnego, zawsze wiadomo kto ma pierwszeństwo?
Można powiedzieć, że to żargon prawniczy i nas to nie obchodzi. Ale dobry kierowca nie tylko musi rozumieć wszystkie przepisy, ale musi też bezbłędnie odnosić je do konkretnych sytuacji.
Planowanie dnia
Wyobraź sobie, że masz bardzo napięty dzień. Rano na zajęcia, potem musisz pojechać do domu, przebrać się, zrobić babci zakupy, a potem spotkanie z Kasią o 16:30 w kinie. Zawczasu wszystko zaplanowałeś i wiesz, że zdążysz. Nagle okazuje się, że w metrze jest bomba i musisz zmienić plan. Co wtedy robisz?
- No nie! Nie dam rady. Zadzwonię do Kasi i odwołam kino.
- Jakoś to będzie... Przebiegnę się do domu na piechotę, potem polecę do babci i zobaczymy, może zdążę.
- Zastanówmy się. Teraz jest 15:13. Mogę pojechać autobusem do centrum i wtedy łapać tramwaj. Ale jest ryzyko, że będę długo czekał na przystanku i się spóźnię. Hmm. Ale zamiast tego mogę się tutaj przebrać, zadzwonić do babci że zakupy zrobię wieczorem i się wyrobię. No tak, ale babcia potrzebuje teraz kurczaka do zupy! Już wiem. Zadzwonię do Grażynki i zaniesie babci samego kurczaka, a pozostałe ciężkie rzeczy przyniosę wieczorem. Przebiorę się w toalecie, a potem podjadę tramwajem wprost do kina i zdążę!
Które z rozwiązań jest najlepsze? W pierwszym rezygnujesz z randki, w drugim przybiegasz spóźniony i spocony. Trzecie wymaga najwięcej planowania, ale pozwala zrealizować plan.
A jaki to ma związek z logiką? Otóż powyżej opisane jest ścisłe, logiczne rozumowanie, w którym krok po kroku rozważane są przypadki i możliwe skutki, aż do poprawnego rozwiązania problemu.
Umowy
Wyobraźmy sobie, że dwoje ludzi podpisuje porozumienie w sprawie kupna samochodu. Ponieważ jednak samochód nie ma jeszcze homologacji w Polsce, a jedna z osób czeka dopiero na kredyt, nie mogą po prostu wymienić pieniędzy na kluczyki (i odpowiednie dokumenty). W związku z tym podpisują umowę, która ma regulować zakup samochodu.
Jak sprawdzić, czy podpisana umowa jest jednoznaczna? Może na przykład umowa nie reguluje co ma się stać, jeśli wydanie homologacji się opóźni o miesiąc? A może kupujący ma złe intencje i będzie w stanie tak wykorzystać jej zapisy, by nie zapłacić za samochód?
Umowa taka to kolejny przykład obiektu ze świata logiki. Jest to pewien zbiór zapisów, z których każdy określa, co zrobić w jakiej sytuacji. Aby sprawdzić, czy zapisy te faktycznie wyrażają to co chcieliśmy, trzeba skorzystać z praw logiki. Dodatkowo, rozumując matematycznie, możemy sprawdzić że nie ma tam zapisów sprzecznych, a w sumie opisują one wszystko co może nastąpić.
Zadania
Zadanie 1. Podaj przykład sytuacji, w której logiczne rozumowanie pomogło Ci dobrze rozwiązać jakiś napotkany w życiu problem.
Zadanie 2. Czy poniższe rozumowanie jest poprawne? Jeśli tak, postaraj się wyjaśnić z jakich praw logiki korzysta. Jeśli zawiera błąd, wskaż go.
- Każdy kierowca rajdowy ma wybitny refleks. Skoro Ty nie jesteś kierowcą rajdowym, na pewno masz kiepski refleks.